En büyüğü 1960 yılında oldu: Dünyada kaç büyüklükte deprem olabilir?

Türkiye’nin 10 ilini vuran 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde depremler Onbinlerce vatandaşımız hayatını kaybetti.

Şimdiye kadar kaydedilen en büyük deprem, 22 Mayıs 1960’ta Şili’nin Valdivia kentini vuran 9,5 büyüklüğündeki depremdi.

10 dakika boyunca yer öyle şiddetli sarsıldı ki insanlar dayanamadı, yollarda çatlaklar açıldı ve binalar çöktü.

ABD Jeolojik Araştırma Kurumu’nun (USGS) kayıtlarında yer alan ifadelere göre, deprem sırasında insanlar Soğuk Savaş nedeniyle nükleer saldırıya uğradığını düşündü.

Adını merkez üssüne en yakın kasabadan alan Valdivia depremi kabaca 9,5 büyüklüğündeydi ve öncesinde veya sonrasında kaydedilen en büyük depremdi.

Peki, dünyada 9,5 büyüklüğünde bir deprem meydana gelebilir mi?

10 şiddetinde bir beyin sarsıntısı olma olasılığı nedir?

Yerbilimciler böyle bir olasılığın mümkün olduğunu ancak pek olası olmadığını belirtiyorlar.

9,5’ten büyük bir depremin olabilmesi için yer kabuğundan çok büyük bir parçanın kırılması, hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekir.

Bir deprem jeoloğu ve bilim iletişimcisi olan Wendy Bohon, Dünya’da bunun olabileceği pek çok yer olmadığını söylüyor.

Bohon, 9,5 büyüklüğündeki bir depremin yaklaşık olarak Dünya’nın üretebileceği üst sınır olduğunu ve 10 büyüklüğünde bir deprem olasılığının son derece düşük göründüğünü belirtiyor.

Bilim adamları ise 10 büyüklüğünde sarsıntı üretecek fayın dünyada bilinmediğini söylüyor.

Büyüklük, bir sarsıntıda salınan kuvvetin bir ölçüsüdür. Bir depremin etkisini tanımlamak için kullanılan “yoğunluk” kavramı, büyüklük kavramından biraz farklıdır.

Bilim adamları, insanların beyin sarsıntısı hissinin yoğunluğunun, büyüklüklerinden bağımsız olarak, merkez üssüne yakınlıklarına ve nerede olduklarına bağlı olarak değişeceğini belirtiyor.

Araştırmacılara göre, gevşek toprak ve kum üzerinde duran biri, bir depremde sert kaya üzerinde duran birinden daha güçlü hissediyor.

ilginizi çekebilir Hans Kluge: Türkiye’deki deprem, Avrupa için yüzyılın en kötü doğal afeti Haberin Detayları

Bir depremin büyüklüğü, kırılmış bir fayın toplam alanına bağlıdır. Bu, fayın kabuğun ne kadar derine indiği ve kırılan segmentin yatay olarak ne kadar uzun olduğu ile ilgilidir.

USGS’ye göre, sarsıntılar bazen Dünya yüzeyinin 800 kilometre altında meydana gelebilir. Birçok derin deprem, yüzeyde çok fazla sarsıntıya neden olmaz; İnsanlar için en tehlikeli olanlar, yer kabuğunun onlarca kilometre yukarısındakilerdir.

Deprem büyüklüklerinin ortasındaki şiddet farkı

Deprem büyüklük ölçeği doğrusal olarak değil, logaritmik olarak artar. Yükseldiği her birim için yer hareketi 10 kat, açığa çıkan güç ise 32 kat artar.

Örneğin, 7 büyüklüğündeki bir deprem, 6 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha büyüktür ve 32 kat daha fazla kuvvet açığa çıkarır.

Deprem jeoloğu ve bilim irtibat görevlisi Wendy Bohon bunu bir spagetti örneğiyle açıklıyor:

Bir spagetti çubuğunu kırmak 5 büyüklüğünde bir sarsıntıya eşdeğerse, 6 büyüklüğünde bir depremin gücünü açığa çıkarmak için 32 spagetti ipi gerekir. Bu spagetti ölçeğinde, 7 büyüklüğünde bir deprem için 1024 telin, 8 büyüklüğünde bir deprem için 32.768 telin kırılması gerekiyor.

Bu örneğin gösterdiği gibi, 8 büyüklüğündeki bir deprem ile 9 büyüklüğündeki bir deprem arasındaki salınım gücü farkı, 5 büyüklüğündeki bir deprem ile 6 büyüklüğündeki bir deprem arasındaki farktan çok daha fazladır.

Öte yandan depremin büyüklüğü ve ölü sayısı konusunda kesin bir ilgi yok. Depremden etkilenen insan sayısı aslında nerede meydana geldiğine bağlıdır. Daha küçük depremler, daha zayıf binalara sahip bölgelerde çok daha fazla ölüme neden olabilir.

Örneğin, Şili’deki 9.5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 2.000 kişiyi öldürürken, Çin’in Shaanxi kentinde meydana gelen ve tahmini büyüklüğü 8 olan 1556 depreminin yaklaşık 830.000 kişiyi öldürdüğü düşünülüyor. Yine 2010 yılında Haiti’de meydana gelen 7.0 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 220.000 kişiyi öldürdü.

Tabii ki, teorik olarak çok daha büyük sarsıntılara neden olabilecek gezegensel felaketler var: Örneğin, Dünya’ya çarpan bir göktaşı.

66 milyon yıl önce dinozorları öldüren Kretase döneminin sonundaki göktaşı çarpmasının çift haneli depremleri tetiklediği düşünülüyor.